Lindja e Dhomës së Tregtisë - Tiranë
Dhoma e Tregtisë e Tiranës na shfaqet në një dokument të vitit 1897, përmes shënimit që na ka lënë me dorën e tij akademiku i nderuar, Prof. Kristo Frashëri dhe që përbën një dokument mjaft të rëndësishëm për punën dhe kërkimet tona: është një e dhënë e rrallë, që dëshmon ekzistencën (po jo ngritjen, duke nënkuptuar e pranuar se formimi duhej të ishte bërë kohë më parë – A. P.) e institucionit të dhomës së tregtisë, bujqësisë dhe industrisë, si pjesë e administratës së bashkisë të nënprefekturës së Tiranës. Shënimi, që na është lënë si trashëgim nga historiani i mirënjohur, është shkruar me penë mbi faqen nr. 71 të librit “Tirana 1937” dhe është përkthimi i një salnameje turke, që i përket Vilajetit të Shkodrës të vitit 1897 dhe bën fjalë për administratën e Nënprefekturës së Tiranës. Në shënim, pasi përmendet emri i kryetarit të Bashkisë, Mehmet Ali Beu dhe emrat e pesë anëtarëve të kësaj Bashkie, lexojmë: “Kryetar i Dhomës Tregtisë – Bujqësisë – Industrisë: Fuat Beu”.
Përkthimi i kësaj Salnameje të Vilajetit të Shkodrës, ku bënte pjesë edhe nënprefektura e Tiranës na jep një të dhënë të pakundërshtueshme dhe ne s’na mbetet gjë tjetër veçse të pranojmë, se në vitin 1897, në administratën e Bashkisë të N/Prefekturës së Tiranës bënte pjesë edhe Dhoma e Tregtisë, Bujqësisë dhe Industrisë dhe kryetar i saj ishte Fuat Beu. Por, cili është ky Fuat Beu?
Nga të dhëna dokumentare arkivore nuk kemi mësuar më shumë, derisa u takuam me Akademikun Kristo Frashëri, i cili na pohoi me gojën e tij, se “Shënimin me përmbajtjen e Salnamesë që më tregoni, unë e kam shkruar. Është një përkthim i bërë rreth 60 vjet më parë, nga gjuha osmanishte e vjetër. Është ashtu, si e kam shkruar unë: në administratën e Bashkisë të nënprefekturës së Tiranës bënte pjesë edhe Dhoma e Tregtisë, Bujqësisë dhe Industrisë dhe Kryetar i saj ishte Fuat Toptani. Fuat Beu është Fuat Toptani. Nuk kishte Fuat Bej të tjerë në atë kohë. Të tjerët ishin të ardhur. Fuat Toptani ishte ai, i pari i Toptanëve”. Një e vërtetë, që hedh dritë në atë që mund të quhet “Gjenealogjia historike e Dhomës së Tregtisë të Tiranës” dhe që përbën gurin e parë të njohur në themelet e saj. Nga biseda me profesorin e nderuar, mësuam dhe njohëm edhe Kryetarin e Dhomës së Tregtisë, që ishte Fuat Bej Toptani. Por, nga kjo bisedë, dilte edhe një përfundim tjetër, se kjo Dhomë nuk është se u krijua në vitin 1897, kur është shkruar kjo salname, që në fakt dëshmon gjendjen e administratës së nënprefekturës në atë vit, ndonëse ende nuk dimë se kur ishte formuar kjo administratë me këtë përbërje që thuhet në dokument.
Dhomat e Tregtisë tek ne lindën dhe ishin pjesë e administratës shtetërore dhe kryenin detyrat që u kishte ngarkuar kjo administratë. Rilindja e dhomave të tregtisë në vitet ‘20-të dhe ecuria e tyre deri në vitin 1944, i vendosi ato në pozitat e një organi fillimisht në vartësi të Ministrisë së Punëve të Brendshme, me strukturë ndërtimi dhe funksioni në zbatim të ligjit Otoman të Odave të Tregtisë, dhe kjo vazhdoi deri kur u hartua legjislacioni shqiptar.
Interesi i qeverisë ishte që, në ballafaqimin për zgjidhjen e problemeve të ekonomisë, shteti të kishte të bënte me përfaqësues të tregtarëve dhe jo me vetë individin tregtar, zejtar, bujk apo industrialist. Kjo u duk sidomos kur, pas thirrjes së Kongresit të tregtarëve më 31 korrik e 2 gusht 1922, qeveria nuk i arriti të realizonte objektivat e veta. Për të ishte më e udhës që në Kongrese të ishin përfaqësues të Dhomave të Tregtisë. Dhe qysh nga kjo kohë do të marrin udhë iniciativat për thirrjen e disa Kongreseve të dhomave të tregtisë, ku organet shtetërore kërkojnë mendime dhe rrugë për t’u dhënë zgjidhje shqetësimeve në drejtim të zhvillimit ekonomik e tregtar. Vitet 1920-1940 mund të quhen me plot gojën vite të Kongreseve të tregtarëve, sepse zhvillohen plot 7 Kongrese: më 1922, 1924-25, 1928, 1930, 1932, 1934 dhe 1939.
Kongresi i parë i tregtarëve në vitin 1922 pati rëndësi të veçantë sepse doli me vendimin për “krijimin kudo të Odave të Tregtisë“. Nga kjo kohë fillon riformimi i Odave të Tregtisë edhe atje ku ato ekzistonin, me ndryshimin se tani do të ishin organe të njohura nga shteti dhe do të konsideroheshin si pjesë e dikasterit të Financave, siç thotë vendimi Nr. 144, datë 25 mars 1924, i Këshillit të Ministrave, në bazë të të cilit “dhomat dhe klubet tregtare të krijuara rishtazi do të vareshin nga Ministria e Financave, pranë së cilës do të krijohej edhe Drejtoria e Përgjithshme Tregtare”.
Me daljen e ligjit “Mbi themelimin e Odave t’Ekonomis“ Nr. 56, datë 14 Mars 1929, vartësia nga qeveria do të ligjërohej, kur dhomat do të shpalleshin si “ndërmjetësit e qeverisë, në njërën anë e të bujqve, industrialëve e tregtarëve, në tjetrën dhe që mvaren e janë të rregullueme prej Ministrisë s’Ekonomisë Kombëtare”. Praktika tregoi se ato u kthyen në organizma të dikasterit të ekonomisë, si shtojcë të qeverisë për zgjidhjen e detyrave e problemeve që ajo kishte. Me daljen e ligjit të ri u zhvilluan edhe zgjedhjet e reja dhe si kryetar i saj do të jetë Hamdi Bimbashi, një patriot i shquar që lë aktivitetin e juristit në Stamboll, dhe me thirrjen e Aqif Pashë Elbasanit, bashkohet me parinë e vendit dhe ngrenë flamurin shqiptar të Pavarësisë në Peqin, më 26 nëntor 1912.
Më 30 Prill 1932, del ligji “Mbi themelimin e Odave të Tregtisë”, dhe pas tij organizohen zgjedhjet e reja të Dhomës. Kryetar i saj zgjidhet sipërmarrësi Omer Fortuzi, i cili do ta vazhdonte drejtimin e Dhomës edhe pas vitit 1940, ndonëse u zgjodh Kryetar i Bashkisë së Tiranës.
Dhoma, formale gjatë regjimit komunist sidoqoftë, kjo histori do të ishte e mangët nëse nuk do të trajtonim edhe historinë e Dhomës së Tregtisë gjatë regjimit komunist, në kushtet e likuidimit të pronës private dhe vendosjes së marrëdhënieve ekonomike të centralizuara të shtetit. Krijimi i Dhomës së Tregtisë të Shqipërisë më 1958, ishte një realitet që ekzistonte në Tiranë dhe Dhoma e Tregtisë mbante marrëdhënie me mjaft Dhoma të vendeve të tjera, duke kryer nga ato detyra që në Perëndim i kryenin Dhomat e Tregtisë.
Gjatë viteve 1958-1990, Dhoma e Tregtisë, ndonëse ligjërisht shfaqej me funksionin e një “organizate shoqërore për t’i dhënë një impuls të mëtejshëm zhvillimit dhe forcimit të lidhjeve tregtare me vendet e tjera, për zhvillimin e përparimin teknik në fushën e prodhimeve për eksport dhe në atë të propagandimit të arritjeve të vendit tonë”, në praktikë s’ishte gjë tjetër veçse një institucion a ndërmarrje, pjesë e administratës shtetërore. Kjo dukej dhe shprehej qartë në përbërjen e anëtarëve të saj: Dhoma e Tregtisë ishte një bashkim nga lart i ndërmarrjeve ekonomike të krijuara nga shteti, të cilat përfaqësonin interesat e tij në marrëdhëniet me jashtë, sipas degëve të ndryshme të ekonomisë. Siç theksohej në vendimin për krijimin e saj, Dhoma e Tregtisë kishte “qëllim nxitjen e zhvillimit të marrëdhënieve ekonomike të Shqipërisë me botën e jashtme”.
Në vitin 1958, në krye të Dhomës vendoset si Kryetar Nderi, një këshilltar i Kryeministrit të Shqipërisë, Koço Prifti, që në vitet 1964-1966 do të jetë kryetar permanent i saj. Gjatë 40 vjetëve, deri në vitin 1990 kur ndodhën ndryshimet demokratike dhe u vendos ekonomia e tregut të lirë, në krye të Dhomës kanë qenë edhe: Thanas Gjoka (1960-1961); Sheri Baboçi (1967-1973); Petraq Bellani (1974-1975); Nikolla Profi (1976-1983); Ligor Dhamo (1986-1993).
Dhoma e Tregtisë, ndryshimi i madh në ekonominë e tregut transformimet demokratike që u kryen në Shqipëri pas vitit 1990, krijuan kushtet për ndryshime rrënjësore në marrëdhëniet ekonomike dhe në zhvillimin e tyre. Vendosja e ekonomisë së tregut të lirë, gëzimi lirisht i pronës private dhe i ushtrimit të biznesit privat, nxitja e zhvillimit të ekonomisë përmes ligjeve dhe rregullave të ekonomisë kapitaliste të tregut, ishin masa që çuan jo vetëm në një kthim timoni në ecjen e ekonomisë dhe tregtisë, por edhe ngritjen e institucioneve bazë për krijimin dhe formimin e alternativave të reja të zhvillimit.
Vitet ’90 janë vite të revolucionit në marrëdhëniet e biznesit të ri të sapokrijuar, që sapo merrte frymë i lirë dhe po hidhte hapat e parë ende të pasigurta në një terren ku dominonin marrëdhënie krejt të pasigurta politike, ekonomike dhe shoqërore. Vetë Dhoma e Tregtisë, e cila deri në këtë kohë vazhdonte të ishte një e vetme dhe përfaqësonte Tiranën dhe Shqipërinë, gjatë vitit 2003 u bë iniciatore e përgatitjes dhe oponencës për ligjin e parë “Për dhomat e tregtisë dhe të industrisë“ nr. 7804, i cili u miratua nga Kuvendi i Shqipërisë dhe mban datën10 mars 1994, që ishte një përpjekje për krijimin e një Dhome Tregtie të modelit të ri. Sipas ligjit të ri, në Shqipëri krijohej një sistem i organizuar i Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë; ato mund të krijoheshin në të 36 rrethet e vendit, si dhe krijohej edhe Bashkimi i Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë, si një institucion, që do të mblidhte rreth vetes, tërë sistemin e Dhomave, duke u bërë përfaqësues i tyre në shkallë vendi, si në marrëdhëniet me jashtë, me organizmat ndërkombëtare.
Ishte ligji i parë që organizonte jetën, funksionin, veprimtarinë e Dhomave të Tregtisë në kushtet e një ekonomie të mbështetur në tregtinë e lirë. Përvoja e pakët, mosnjohja e problematikës së marrëdhënieve të biznesit, etj. ishin disa nga faktorët, të cilët bënë që shumë shpejt ky ligj të shfaqte të metat e tij dhe të kërkohej përmirësimi e ndryshimi. Ligji i ri “Për Dhomat e Tregtisë dhe të Industrisë“, Nr. 9640, datë 9.11.2006, realizoi mjaft ndryshime në strukturën e ndërtimit të këtij institucioni, duke vendosur ngritjen e tyre në 12 qarqet e vendit, ndërsa në qytetet, ku shihej e domosdoshme, do të kishte zyra përfaqësimi.
Gjatë këtyre viteve për herë të parë krijohet një Dhomë Tregtie që mbështet biznesin privat dhe vihet në shërbim të tij. Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë Tiranë ka patur këta drejtues: Zenel Hoxha (1993-1994); Arben Shehi (1994-1999); Luan Bregasi (1999 – 2007); Gjokë Uldedaj (2007-2009) dhe Nikolin Jaka nga viti 2009 e në vazhdim. Ne kemi mundur të zbulojmë dokumente për 15 kryetarë në vite të kësaj Dhome, duke filluar me kryetarin e parë të njohur prej nesh: Fuat Bej Toptani – në vitin 1897; Ali Begeja (1923-24); industrialisti Aleksandër Hobdari (1926-28); Hamdi Bimbashi (1929-31); sipërmarrësi Omer Fortuzi (1932-40); Koço Prifti (1958-60 dhe 1964-66); Thanas Gjoka (1960-61); Sheri Baboçi (1967-73); Petraq Bellani (1974-75); Nikolla Profi (1976-83); Ligor Dhamo (1986-93); Zenel Hoxha (1993-94); Arben Shehi (1994-99); Luan Bregasi (1999 – 2007); Gjokë Uldedaj (2007-2009) dhe Nikolin Jaka nga viti 2009 e në vazhdim.
Një realitet i ri u krijua në Dhomën e Tregtisë dhe Industrisë të Tiranës, ku gjatë një viti janë realizuar ndryshime thelbësore strukturore dhe, me departamentet vepruese e më afër nevojave reale të biznesit, është krijuar një fytyrë e re e institucionit të biznesit të kryeqytetit. Një drejtim profesional, me vizion të qartë për të ardhmen, e ka vendosur Dhomën e Tregtisë të Tiranës në pikën orientuese për të gjithë biznesmenët e kryeqytetit, të vendit dhe të huaj, për institucionet qendrore ekonomike të shtetit shqiptar dhe organizatat prestigjioze ekonomike ndërkombëtare, e ka bërë atë një qendër referimi në zhvillimin e strukturave ekonomike ndihmëse për biznesin dhe rritjen e shërbimeve ndaj tij.
